Geçenlerde “Ten Classic American Brands Owned by Foreign Companies” başlığı altında aşağıdaki listeyi görünce düşünmeye başladım “yerli ve milli” konusunda.
Ve tabii ilk aklıma gelen TOGG oldu, daha sonra bir tartışmamızda Senih Bey ile aynı konu gündeme geldi. Senih Bey’in konusu Almanya’da Opel ile ortaya çıkan bir tartışma idi: “Almanya Başbakanı Angela Merkel, Opel’in bir Alman firması mı yoksa Amerikan firması mı olduğuna karar vermesi gerektiğini vurguladı. Bu açıklama, Opel’in Alman kimliğinin mi yoksa Amerikan mülkiyetinin mi öncelikli olduğunu tartışmaya açtı.”
Bir ürünün “kimliğini ne belirler?” konusu takıldı aklıma.
Bu da beni “yerli ve milliği” kavramını irdelemeye yönlendirdi.
Yerli ve milli kavramı, son yıllarda özellikle siyasi ve ekonomik söylemlerde sıklıkla gündeme gelen, ancak tanımı ve içeriği üzerine geniş tartışmaların yapıldığı bir terimdir. Neoliberal politikaların yaygınlaşmasıyla birlikte bu kavramın önemi azalırken, popülizmin yükselişiyle yeniden gündeme gelmiştir. Bu makalede, günümüz ekonomik ve siyasi yapısında “yerli ve milli” kavramının ne anlama geldiğini ve bu kavramın nasıl yeniden tanımlanması gerektiğini ve ayrıca popülizmin bu kavramı nasıl manipüle ettiğini ve bunun sonucunda ortaya çıkan sorunların neler olduğunu da düşünelim.
Yerli ve Milli: Tanım Çerçevesi
Yerli ve milli kavramı, bir ürünün veya hizmetin belirli bir coğrafi bölgeye veya ulusal kimliğe ait olduğunu ifade eder. Ancak bu tanım, günümüz küresel ekonomik düzeninde oldukça karmaşık bir hal almıştır. Şimdi bu kavramın çeşitli bileşenlerine bir bakalım:
- Nihai Ürünün Ortaya Çıktığı Yer: Bir ürünün “yerli” sayılması için üretiminin yapıldığı yer önemlidir. Ancak günümüzde küresel tedarik zincirleri nedeniyle bir ürünün tamamının tek bir yerde üretilmesi nadir bir durumdur. Örneğin Apple’ın ürünleri çeşitli ülkelerde üretilen bileşenlerle montajlanmaktadır. Bu durumda nihai ürünün “yerli” olup olmadığını belirlemek zorlaşır. Apple ürünlerinin büyük kısmını Çin’de üretse de ABD merkezli bir şirket olarak kabul edilir. Bu da yerli ve milli kavramının tanımlanmasındaki zorlukları ortaya koyar.
- Üretim veya Satış Biriminin Sermaye Yapısı: Bir ürünün yerli ve milli sayılabilmesi için üretim veya satış biriminin sermaye yapısına da bakılabilir. Eğer bir şirketin sermayesi büyük ölçüde yerli kaynaklardan oluşuyorsa bu ürün yerli kabul edilebilir. Ancak küresel yatırımcıların yoğun olduğu bir ekonomik sistemde sermayenin tamamen yerli olup olmadığını belirlemek yine karmaşık hale gelir. Camel sigaraları tarihsel olarak ABD’de üretilmiş, ancak zamanla Japon ve İngiliz sermayeleri tarafından satın alınmıştır. Bu durumda Camel’in hangi ülkeye ait olduğunu belirlemek zorlaşır.
- Nihai Ürünün Bileşenlerinin Oranı: Bir ürünün bileşenlerinin hangi oranda yerli olduğu da önemlidir. Örneğin bir otomobilin motoru ve şanzımanı yurtdışında üretilmiş olabilir, ancak geri kalan bileşenleri yerli olabilir. Bu durumda ürünün ne kadar yerli sayılacağı, bileşenlerin oranına bağlı olarak değişebilir.
- Patent Sahibinin Orijini: Bir ürünün patentinin yerli bir kişiye veya kuruluşa ait olması da “yerli ve milli” tanımında önemli bir rol oynar. Ancak birçok büyük şirket patentlerini küresel olarak tescil ettirdiği için bu da yeterli bir kriter olmayabilir.
Yerli ve Milli Kavramının Ekonomik ve Siyasi Boyutları
Yerli ve milli kavramı, ekonomik ve siyasi açıdan farklı anlamlar taşır. Ekonomik açıdan bu kavram, yerli üretimi teşvik etmeyi, istihdam yaratmayı ve ulusal ekonomiyi güçlendirmeyi amaçlar. Siyasi açıdan ise bu kavram, ulusal kimlik ve bağımsızlık vurgusu yapar. Ancak küresel ticaret ve yatırım ağları nedeniyle bu kavramın uygulanabilirliği ve geçerliliği sorgulanabilir.
Popülizm ve Yerli ve Milli Kavramı
Popülizm, yerli ve milli kavramını sıklıkla kullanarak ulusal çıkarları ve kimliği vurgular. Popülist liderler, bu kavramı kullanarak halkın desteğini kazanmayı amaçlar. Ancak bu kavramın içinin ne kadar dolu olduğu, yani gerçek anlamda yerli ve milli ürünlerin ne kadar üretildiği tartışmalıdır. Çoğu zaman bu söylemler retorik düzeyde kalmakta ve somut ekonomik politikalara dönüşmemektedir.
Popülizmin Bölücülüğü ve Yalanı Araç Olarak Kullanması
Popülizm, yerli ve milli kavramını kullanarak toplumda bölünmelere sebep olan bir yaklaşım benimser. Popülist liderler bu kavramı kullanarak milliyetçi duyguları harekete geçirir ve halkın desteğini kazanır. Ancak bu süreçte gerçeği çarpıtarak veya yanıltıcı bilgiler kullanarak toplumda ayrışmaya ve kutuplaşmaya yol açarlar. Bu durum, yerli ve milli kavramının içinin boşaltılmasına ve inandırıcılığının azalmasına neden oluyor haliyle.
Apple: Küresel Bir Şirketin Yerli ve Milli Kimliği
Apple, teknoloji dünyasının önde gelen şirketlerinden biri olarak, üretim süreçlerinde küresel tedarik zincirlerini kullanır. Şirketin ürünlerinin büyük kısmı Çin’de üretilir, ancak Apple ABD merkezli bir şirket olarak kabul edilir. Bu durumda Apple’ın ürünlerinin yerli mi yoksa küresel mi olduğu tartışmalı hale gelir. Şirketin tasarım ve mühendislik süreçleri ABD’de gerçekleşirken, üretim ve montaj farklı ülkelerde yapılır. Bu da yerli ve milli kavramının Apple gibi küresel şirketler için nasıl geçerli olduğunu sorgulatır.
Camel Sigaraları: Küresel Sermaye ve Yerli Kimlik
Camel sigaraları, tarihsel olarak ABD’de üretilmiş, ancak zamanla farklı sermaye yapılarının eline geçmiştir. İlk olarak ABD’li R.J. Reynolds şirketi tarafından üretilen Camel, daha sonra Japon ve İngiliz sermayeleri tarafından satın alınmıştır. Bu durumda Camel sigaralarının hangi ülkeye ait olduğunu belirlemek zorlaşır. Yerli ve milli kavramı, bu tür küresel sermaye hareketleriyle daha da karmaşık bir hal alır.
Yerli ve milli kavramı, neoliberalizm ve popülizmin kesişiminde tanımı ve içeriği tartışmalı bir terimdir. Nihai ürünün üretildiği yer, üretim veya satış biriminin sermaye yapısı, bileşenlerin oranı ve patent sahibinin orijini gibi çeşitli açılardan değerlendirildiğinde, bu kavramın uygulanabilirliği ve geçerliliği karmaşık bir hal alır. Popülizmin etkisiyle sıkça kullanılan bu kavramın ekonomik ve siyasi bağlamda somut politikalarla desteklenmesi, yerli ve milli üretimin gerçekten teşvik edilmesi için önemlidir. Ancak küresel ekonomik düzenin gerçekleri göz önüne alındığında, yerli ve milli kavramının sınırları ve anlamı yeniden düşünülmeli ve tanımlanmalıdır. Bu süreç hem ekonomik kalkınma hem de ulusal kimliğin korunması açısından önemli bir adım olacaktır.
Ama son tahlilde kanımca ürünün kimliğini belirleyen tek şey var: “Tüketicinin o ürünü alırken hangi sorununu en iyi şekilde çözen ürün olduğu konusunda verdiği karar. “