İş Planını ancak SES ile ayakta tutabilirsiniz.
Piyasalar dalgalı, maliyetler sürpriz yapıyor, müşteri talepleri hızla değişiyor… Bu şartlarda ayakta kalmak sadece “büyük olmakla” değil, yön değiştirebilme ve hızlı karar alabilme ile mümkün.
Ben buna Stratejik Esneklik Sistemi (SES) diyorum: Erken uyarı işaretlerini toplayan, kısa senaryolarla düşünen, cebinde seçenekler (B planları) taşıyan ve bunları basit bir yönetim panosunda takip eden, uygulanabilir bir çalışma düzeni.
Stratejik esneklik nedir?
Kısaca, şirketin elindeki kaynakları (insan, para, zaman, ilişkiler) farklı koşullara hızla uyarlayabilmesi ve gerekirse aldığı kararlardan zamanında dönebilmesidir.
Ancak bu bir “esnek olalım” sloganı değil; düzenli bir iş yapma biçimidir. Hem bugünü düzgün işlet, hem de yarın için alan aç.
Bir motosiklet viraj alırken sürücüsü gaz-fren dengesini ince ayarla yapar: Esneklik de budur. Yol şartı değişti mi, siz de tek hamlede pozisyon alırsınız. Ne kadar iyi sürerseniz (yani süreçleriniz ne kadar netse), o kadar güvende olursunuz.
“Sistem” derken neyi kastediyoruz?
SES’i dört parçalık basit bir düzen olarak kuruyoruz:
- Sinyal Listesi (Erken Uyarı): İşiniz için 8–12 adet öncü gösterge seçin. Örneğin dövizde 30 gün içinde %5 artış, ana girdide (hammadde) %10 fiyat sıçraması, müşteri şikâyet oranında artış, teslim süresi sapması vb…
Her gösterge için tetikleyici eşik belirleyin: “Şu olursa ne yaparız?”
- Kısa Senaryolar: Önümüzdeki 18–24 ay için 3–4 “olası gelecek” öngörüleri yazın. Roman gibi değil, birer sayfa: “Kur artar”, “Talep yavaşlar”, “Yönetmelikler değişir” gibi başlıklar ve bunların işe etkisi. Burada amaçmaç tek bir tahmine kilitlenmek değil; sürprize hazırlıklı olmaktır.
- Seçenek (Opsiyon) Envanteri: Küçük adımlar ve hızlı öğrenme. Örneğin yeni bir pazarı prototip ile test etmek, tedarik için ikinci kaynak hazırlamak, yeni ürünü minimum özellikli sürümle denemek… Bu “gerçek opsiyon” bakışının temel amacı: “Bugün az harca, bilgi topla; işler iyi giderse büyüt, gitmezse düşük maliyetle vazgeç”.
- Yönetim Kanvası (Takip Ritmi): Aylık “sinyal kontrolu”, üç ayda bir “opsiyon gözden geçirme”, yılda bir “strateji yenileme”. Bu ritmi kullanışlı bir kanvas ile görünür kılın. İsterseniz bu panoyu Balanced Scorecard (BSC) çerçevesine yerleştirerek finansal, müşteri, süreç ve öğrenme başlıklarında ölçülebilir takip yapabilirsiniz.
Kısacası: Sinyal yakala → Senaryo düşün → Seçenek hazırla → Panoda takip et.
Balanced Scorecard’dan farkı ve ilişkisi
BSC nedir? Stratejinizi ölçülebilir hedeflere ve metriklere çeviren bir uygulama çerçevesidir. Dört perspektif (finansal, müşteri, iç süreç, öğrenme) üzerinden “ne yapıyoruz, nasıl ölçüyoruz?” sorusuna cevap verir.
SES nedir? Belirsizlikle başa çıkan yol haritasıdır. “Ne zaman, hangi koşulda, hangi seçeneği devreye alacağız?” sorusunun cevabıdır.
Nasıl birleşirler?
- Göstergeler → BSC metrikleri: Erken uyarı göstergeleri, BSC’nin “önde gelen göstergeleri” olur. Örneğin kur 30 günde %5 artarsa “fiyat güncelleme uygulamasını” devreye almak gibi… O eşik aşıldığında hangi aksiyonun çıkacağı önceden bellidir.
- Girişimler → Opsiyon etiketleri: BSC’deki “stratejik girişimler”i opsiyon tipine göre etiketleyin: Uygulama (keşif), Büyüt (scale), Bekle (izle), Vazgeç (kapat). Bütçe tartışması “o mu bu mu?” olmaktan çıkar; veri ve eşikler konuşur.
Formül: BSC = yaptıklarımızın yönetimi. SES = yapabileceklerimizin yönetimi. İkisi birlikte çalışınca hem gösterge paneliniz netleşir hem de elinizde anahtar gibi “seçenekler” olur.
Senaryo planlamadan farkı ve ilişkisi
Senaryo planlama, “tek bir gelecek yok” diyerek birkaç makul gelecek resmi çizer; liderin ufkunu genişletir. Fakat tek başına işletim sistemi değildir. Senaryoyu aksiyona çeviren dişliler—tetikleyiciler, opsiyonlar, takip ritmi—SES’in içindedir.
- Senaryo düşündürür, SES hareket ettirir.
- Senaryo öğrenme üretir, SES uygulama üretir.
Bir örnek
Diyelim ki bir fırın işletiyorsunuz:
- Sinyaller: Un fiyatı, enerji maliyeti, günlük satış adedi, şikâyet oranı, kartlı ödeme maliyeti.
- Eşikler: “Un fiyatı 1 ayda %10 artarsa”, “Günlük satış 2 hafta üst üste %8 düşerse”, “Şikâyet oranı %3’ü aşarsa”…
- Seçenekler:
- Fiyat mikro adımı: Gramaj/ürün karmasında küçük düzenleme (A/B test),
- Tedarik seçeneği: İkinci un tedarikçisiyle çerçeve anlaşma,
- Ürün deneyi: Yeni düşük maliyetli atıştırmalık pilot uygulaması,
- Verimlilik adımı: Gece vardiyasında fırın ısısının otomatik optimizasyonu.
- Pano: Aylık sinyal turu; üç ayda bir “hangi pilot büyüyor, hangisi kapanıyor?” toplantısı.
Aynı mantık, makine parçası üreten bir şirketde de geçerlidir. Sinyaller bu kez kur, çelik fiyatı, teslim süresi sapması, iade oranı, bakım arızası olabilir. Eşik aşıldığında opsiyon: “fiyatlandırma şablonunda +%2 otomatik tetikleme”, “ikinci tedarikçi ile aylık kota”, “stokta kritik parçaya güvenlik düzeyi +1 hafta” gibi kararlar.
“İş Planı” ile ilişkisi
İş Planı, şirketin tek sayfalık resmi: Hedef pazar, değer önerisi, gelir-gider projeksiyonları… SES ise bu planı hayatta tutan reflekslerdir. Planın içindeki varsayımlar (talep artışı, maliyet seviyesi, fiyat) düzenli sinyallerle sınanır; tutmayan hipotezler revize edilir; yeni fırsatlar küçük pilot uygulamalarla yoklanır. Böylece planınız “çekmecedeki dosya” olmaktan çıkar, yaşayan bir belgeye dönüşür.
Sık yapılan 5 hata
- Her şeyi önceden tahmin etmeye çalışmak: Tahmin değil, eşik ve seçenek önemli.
- Tek senaryoya kilitlenmek: 3–4 alternatif yeter.
- Opsiyonu “ekstra maliyet” sanmak: Asıl maliyet, geç kalmaktır.
- Panoyu karmaşıklaştırmak: 1 sayfa, net metrik.
- Toplantıyı çoğaltmak: Esas olan ritim ve karar eşiği; toplantı sayısı değil.
Hemen başlamazsanız geç kalmış olursunuz.
